Πρωτοχρονιάτικα έθιμα της Ελλάδας

Η καλοτυχία, η γονιμότητα και η ευμάρεια αποτελούν τους βασικούς άξονες που συμβολίζουν τα έθιμα που συναντώνται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας για την υποδοχή της νέας χρονιάς. Τα κάλαντα, η καθιερωμένη βασιλόπιτα, το σπάσιμο του ροδιού, το άρωμα των μπαχαρικών κυριαρχούσαν την Πρωτοχρονιά στα ελληνικά νοικοκυριά. Παρά το γεγονός ότι φέτος η αλλαγή του χρόνου γίνεται υπό τη σκιά της πανδημίας, η παράδοση παραμένει και γι' αυτό συγκεντρώσαμε στο halkidikifocus.gr μερικά από τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα ανά την Ελλάδα και σας τα παραθέτουμε…

Το ποδαρικό

Το ποδαρικό είναι ένα από τα παλαιότερα έθιμα, που το συναντάμε στις περισσότερες περιοχές της χώρας, καθώς θεωρείται ότι η «καλοτυχία» ή η «γρουσουζιά» του πρώτου ανθρώπου που θα πατήσει το πόδι του στο σπίτι μετά την αλλαγή του χρόνου, θα επηρεάσει καθοριστικά για όλη την υπόλοιπη χρονιά. Για να φέρει γούρι στο σπίτι, πρέπει να πατήσει πρώτα με το δεξί του πόδι για να πάνε όλα δεξιά, δηλαδή καλά.

Το αμίλητο νερό

Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι ανύπαντρες κοπέλες πήγαιναν στην πιο κοντινή βρύση "για να κλέψουν το άκραντο νερό". Το έλεγαν "άκραντο", δηλαδή αμίλητο, γιατί δεν έβγαζαν λέξη σ’ όλη τη διαδρομή. Πίστευαν μάλιστα πως όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Στη συνέχεια οι κοπέλες έριχναν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια και γύριζαν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες μέχρι να πιουν όλοι από το "άκραντο" νερό. Με το ίδιο νερό ράντιζαν τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούσαν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια.

Η φυλλοτή βασιλόπιτα της Ανατολικής Θράκης

Τη Βασιλόπιτα στην Ανατολική Θράκη την παρασκεύαζαν με φύλλα, τεχνική που τη μετέφεραν οι πρόσφυγες στον ελλαδικό χώρο. Έβαζαν γόμο (γέμιση) πλιγούρι και ανάμεσα στα φύλλα τον «παρά», το νόμισμα, καθώς και άλλα σημάδια. Η νοικοκυρά με τον παρά τη σταύρωνε τρεις φορές την πίτα και ύστερα τον έχωνε στο ζυμάρι.

Αφού έτρωγαν το πρωτοχρονιάτικο γεύμα, έκοβαν την πίτα και θεωρούσαν ότι σ' όποιον έπεφτε ο παράς, εκείνος «βασίλεψε». Τον «βασιλεμένο» παρά τον έριχναν μέσα σε ποτήρι με κρασί, έπιναν από λίγο και εύχονταν: «Και του χρόνου καλύτερα!». Τον παρά τον άφηναν στα εικονίσματα και τον επόμενο χρόνο τον έβαζαν στην καινούργια πίτα.

Οι φωτιές της Καβάλας

Πρόκειται για νεότερη μετεξέλιξη εθίμου που τηρούνταν μέχρι πρόσφατα. Τα αγόρια που θα πήγαιναν στον στρατό, συγκέντρωναν μεγάλες στοίβες από ξύλα στην πλατεία και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς άναβαν μια μεγάλη φωτιά, ψάλλοντας τα κάλαντα. Με την αλλαγή του χρόνου, άρχιζε παραδοσιακό γλέντι με τσίπουρο και γλυκά.

Σε άλλες περιοχές της Καβάλας, το μικρότερο μέλος της οικογένειας μεταφέρει μια πέτρα στο εσωτερικό του σπιτιού για να «είναι στέρεο και γερή η οικογένεια», ενώ τα μικρότερα παιδιά κάνουν «ποδαρικό» σε όλα τα σπίτια του κάθε οικισμού, μπαίνοντας με το δεξί. Για την καλή τύχη που φέρνουν, ανταμείβονται από τους ιδιοκτήτες με δώρα και γλυκά.

Τα «Ραγκουτσάρια» της Καστοριάς

Τα “Ραγκουτσάρια”, που επιτελούνται στην περιοχή της Καστοριάς, είναι εορταστικές εκδηλώσεις καρναβαλιού, από τις τελευταίες του Δωδεκαημέρου. Το σημερινό Δωδεκαήμερο συμπίπτει χρονικά με κάποιες αρχαίες τελετουργίες, όπως, Μικρά και Μεγάλα Διονύσια, Βάκχεια, Κώμοι, Λήναια, Ανθεστήρια κ.ά., που τελούνταν στα πλαίσια της Διονυσιακής λατρείας. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της λατρείας αυτής ήταν οι μεταμφιέσεις, οι οποίες μεταφέρθηκαν και στις γιορτές του καρναβαλιού.

Το όνομα και η καταγωγή αυτού του εθίμου εντοπίζονται στην κλασική αρχαιότητα, από την οποία μέσω Ρώμης και Βυζαντίου μεταφέρθηκε στις μέρες μας. Είναι πολύ πιθανό το όνομα να προέρχεται από το λατινικό "rogatores" που ερμηνεύεται ως ζητιάνοι, που πολύ εύστοχα ορίζει την ιδιότητα αυτού που συμμετέχει στην ομάδα των μεταμφιεσμένων. Υπάρχει δηλαδή η συνήθεια οι μεταμφιεσμένοι να ζητούν διάφορα δώρα από τα σπιτικά που επισκέπτονται σε ανταπόδοση της συνεισφοράς τους στην απομάκρυνση του κακού πνεύματος.

Η «προβέντα» και τα «μουλιστρίνα» της Σάμου

Εκτός από την βασιλόπιτα, οι γυναίκες της Σάμου έφτιαχαν και την «προβέντα». Πρόκειται για ένα πιάτο με γλυκά που «έκρινε» τη νοικοκυροσύνη της Σαμιώτισσας. Απαραίτητο «συστατικό» κάθε σπιτιού είναι το σπάσιμο του ροδιού και το σκόρπισμα των σπόρων του ώστε να γεμίσει το σπίτι ευτυχία και υγεία, ενώ οι τυχεροί που θα κάνουν ποδαρικό, παίρνουν τα «μπουλιστρίνα», το γνωστό σε όλους μας χαρτζιλίκι.

Οι «κολόνιες» της Κεφαλλονιάς

Στην Κεφαλλονιά, αλλά και στα άλλα νησιά των Επτανήσων, το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι κάτοικοι κατέβαιναν στους δρόμους, κρατώντας μπουκάλια με κολόνιες και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας: «Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς».

Η τελευταία ευχή του χρόνου που ανταλλάσσουν είναι: «Καλή Αποκοπή», δηλαδή με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό χρόνο. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η μπάντα του Δήμου περνάει από όλα τα σπίτια με καντάδες και κάλαντα.