ΚΟΠΩΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Ως κόπωση περιγράφεται το αίσθημα της έντονης ανάγκης για ξεκούραση και της χαμηλής ενεργητικότητας σε βαθμό που ακόμη και μια συνήθης δραστηριότητα μπορεί να βιώνεται ως δύσκολη ή εξαντλητική. Η κόπωση είναι φυσιολογική μετά από φυσική καταπόνηση, όταν υπάρχουν διαταραχές ύπνου ή σε περιόδους έντονου stress. Ωστόσο, όταν εμφανίζεται σε καταστάσεις που προηγούμενα δεν προκαλούσαν καμία ενόχληση, μπορεί να είναι το πρώτο σύμπτωμα κάποιας διαταραχής της υγείας μας.

ΑΙΤΙΕΣ

Οι περισσότερες σοβαρές παθήσεις, όπως και πολλές παθήσεις μικρότερης σημασίας, μπορούν να προκαλέσουν αίσθημα κόπωσης. Πολλές φορές συνυπάρχουν και άλλα έντονα συμπτώματα (πόνος, πυρετός, βήχας κλπ.), τα οποία μας κάνουν να αναζητήσουμε εγκαίρως ιατρική βοήθεια. Ενίοτε όμως, ένα δυσάρεστο αίσθημα κόπωσης είναι το μοναδικό σύμπτωμα.

Δεν υπάρχει ξεκάθαρη κατηγοριοποίηση των αιτίων που προκαλούν κόπωση, ανάλογα με την ένταση και κυρίως τη χρονική της διάρκεια. Παρόλα αυτά θεωρείται ότι ορισμένες παθήσεις τείνουν να εμφανίζονται συχνότερα (και επομένως πρέπει απαραιτήτως να διερευνώνται), σε συνάρτηση με το διάστημα που ο ασθενής παραπονείται ότι αισθάνεται κόπωση.

Συγκεκριμένα, σε περίπτωση κόπωσης πρόσφατης έναρξης (που διαρκεί λιγότερο από 1 μήνα) πρέπει να αποκλειστούν: η αναιμία, οι ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων και τα ψυχογενή αίτια (έντονο άγχος και/ή κατάθιψη). Όταν ο ασθενής αναφέρει παρατεταμένη κόπωση (διάρκειας από 1 εώς 6 μήνες) πρέπει να διερευνηθεί η πιθανότητα παρουσίας: σακχαρώδους διαβήτη, διαταραχών του θυρεοειδούς αδένα (όπως ο υποθυρεοειδισμός), διαταραχών ύπνου και νεοπλασιών.

Τέλος, όταν έχουμε να κάνουμε με χρόνια κόπωση (με διάρκεια μεγαλύτερη των 6 μηνών) συχνότερα ευθύνονται: το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, οι διαταραχές της ψυχικής υγείας (κατάθλιψη) και οι ανεπιθύμητες ενέργειες διαφόρων φαρμάκων. Φυσικά, εκτός από τα ανωτέρω αναφερόμενα αίτια, υπάρχουν και πολυάριθμες ακόμη διαταραχές της υγείας, που μπορεί να ενοχοποιηθούν και πάντα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν.

ΙΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Όλοι οι άνθρωποι μπορεί περιστασιακά να αισθανθούν κόπωση, σοβαρότερη του αναμενομένου. Και φυσικά δεν είναι πάντοτε απαραίτητη η ιατρική αξιολόγηση, ειδικά αν έχει προηγηθεί κάποια οξεία νόσος (π.χ. κάποια λοίμωξη) ή αν η διάρκεια της κόπωσης δεν ξεπερνά τις λίγες ημέρες. Εφόσον όμως το αίσθημα κόπωσης διαρκεί περισσότερο ή δεν έχει προφανή εξήγηση, τότε είναι καλό να αναζητούμε ιατρική βοήθεια. Η κόπωση αποτελεί σύμπτωμα με έντονα υποκειμενικό χαρακτήρα και ο καθένας μας διαφέρει στο πόσο έντονα τη βιώνει ή ακόμη στον τρόπο με τον οποίο την περιγράφει. Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν τρόποι αντικειμενικής αξιολόγησης της κόπωσης, ο γιατρός που αναλαμβάνει τη διερεύνησή της πρέπει καταρχήν να τη διακρίνει από παρεμφερή (και συχνά δυσδιάκριτα από τον ίδιο τον ασθενή) συμπτώματα. Πρέπει λόγου χάριν να αποκλεισθεί η αδυναμία, που είναι η απώλεια μυικής ισχύος και αποτελεί σύμπτωμα μυοσκελετικών ή νευρολογικών παθήσεων. Ακόμη πρέπει να διακριθεί από τη δύσπνοια στην κόπωση, που σχετίζεται με καρδιολογικές και πνευμονολογικές παθήσεις. Τέλος, είναι διαφορετικό σύμπτωμα η υπνηλία (αν και συχνά μπορεί να συνυπάρχει με την κόπωση), που μπορεί να οφείλεται σε διαταραχές του ύπνου, λόγω τρόπου ζωής ή άλλων συνοδών καταστάσεων όπως αλλεργική ρινίτιδα, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, άπνοια, μυοσκελετικές διαταραχές κλπ.

Βεβαίως, η παρουσία ορισμένων συμπτωμάτων και σημείων σε άτομα που παραπονούνται για κόπωση, πρέπει να συνοδεύεται από άμεσο και λεπτομερή κλινικοεργαστηριακό έλεγχο. Αυτά περιλαμβάνουν: απώλεια βάρους (χωρίς προφανή εξήγηση), πυρετό, νυχτερινές εφιδρώσεις, διόγκωση λεμφαδένων, πόνο και/ή μυική αδυναμία, διόγκωση αρθρώσεων και δυσκαμψία, εξάνθημα, αιμόπτυση, αιματέμεση, αιματηρές ή μελανές κενώσεις, δύσπνοια, διόγκωση της κοιλιάς, πονοκέφαλο, απώλεια όρασης, πνευματική σύγχυση, αυτοκτονικό ιδεασμό. 

Ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δίδεται όταν υπάρχει συνδυασμός διαφόρων συμπτωμάτων και όταν η κόπωση εμφανίζεται σε άτομα μεγαλύτερα των 65 ετών.

Αναφορικά με την ιατρική εκτίμηση, είναι σκόπιμη η λήψη ενός λεπτομερούς ιατρικού ιστορικού καθώς και μια ενδελεχής φυσική εξέταση, που μπορούν να αποκαλύψουν τι ακριβώς εννοεί με τον όρο κόπωση ο ασθενής, πόσο καιρό διαδράμει, αν εμφανίζεται μόνο στη δραστηριότητα ή και στην ανάπαυση, αν υπάρχουν συνοδά συμπτώματα, τι την ανακουφίζει και τι την επιδεινώνει, σε τι βαθμό επηρεάζει την εργασία και γενικότερα τη ζωή του ασθενούς κλπ.

Όλες οι παραπάνω πληροφορίες συχνά υποδεικνύουν το πιθανό αίτιο της κόπωσης και καθορίζουν την περαιτέρω διενέργεια παρακλινικών εξετάσεων. Η ανακούφιση του αισθήματος της κόπωσης, εύλογα εξαρτάται από την αποκάλυψη και την αντιμετώπιση του υπεύθυνου αιτίου. Στις σπάνιες περιπτώσεις που, παρά το διεξοδικό έλεγχο, δεν προκύπτει σαφής αιτιολογία (όπως στο σύνδρομο χρόνιας κόπωσης), οι ασθενείς ενθαρρύνονται να υιοθετήσουν έναν υγειινό τρόπο ζωής, με σωστή διατροφή, σωματική και πνευματική άσκηση, επαρκή ανάπαυση και αποφυγή σωματικού και ψυχικού stress.